άρθρα

Η ΡΑΤΣΑ ΤΩΝ ΤΡΕΛΩΝ;
ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΠΑΡΕΣ ΜΕΣΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ

Φανταστείτε ένα δυνατό, ζωντανό όνειρο που είδατε πρόσφατα. Τα ολοζώντανα χρώματα, τους ήχους του, τις μυρωδιές των ανθρώπων. Ένα απ’ αυτά τα όνειρα που ενσωματώνουν μέσα τους τον ήχο του ξυπνητηριού και όταν έχετε ξυπνήσει δεν είστε σίγουροι αν ήταν όνειρο ή πραγματικότητα

Θυμηθείτε την τελευταία φορά που ερωτευτήκατε τρελά. Ανακαλέστε την εμπειρία τού να βλέπετε τον αγαπημένο ή την αγαπημένη σας σε κάθε δεύτερο περαστικό στο δρόμο, το να ακούτε τη φωνή του την ώρα που κάνετε ντους, ενώ δεν είναι στο χώρο, το να μυρίζετε το άρωμά της στο λεωφορείο. Θυμηθείτε πώς ήταν το να μην κοιμάστε το βράδυ περιμένοντας το τηλεφώνημά του ή την επόμενη συνάντηση μαζί της, γεμάτοι ταραχή και έξαψη, όταν δεν είχε πια καμιά σημασία το φαγητό, ο ύπνος, η ξεκούραση.
Ανακαλέστε την έκσταση που ζήσατε για τελευταία φορά ακούγοντας δυνατά τη μουσική που σας εμπνέει. Το φτερούγισμα μέσα σας, την αίσθηση της μη κούρασης μεσούσης της νύχτας, το αίσθημα της παντοδυναμίας από τη φωνή του τραγουδιστή. ΄Η γράφοντας τις νύχτες τα ποιήματά σας. Ή χορεύοντας, ξεπερνώντας το σώμα σας και τους περιορισμούς του…

Όλα τα παραπάνω είναι εμπειρίες ΄Εκ-στασης, δηλαδή εξόδου από το κορμί και τον συνήθη ρυθμό συνείδησης: εμπειρίες ασυνήθιστης επιτάχυνσης ή επιβράδυνσης, ασυνήθιστων ρυθμών και αισθήσεων. Εξ-ίσταμαι σημαίνει βγαίνω έξω από τον εαυτό μου. Όλα τα παραπάνω μοιάζουν πολύ μ’ αυτά που περιγράφουν να ζουν οι άνθρωποι που θεωρείται ότι «τρελαίνονται». Η ψύχωση μοιάζει να είναι μια εμπειρία Έκστασης πολύ κοντινή μ΄ όλα ήδη αναφέραμε. Μια εμπειρία με περιεχόμενα οικεία σ’ όλους μας. Όλοι μας δυνάμεθα να μπούμε και να βγούμε απ’ αυτά. Η ΡΑΤΣΑ ΤΩΝ ΤΡΕΛΩΝ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ. Είμαστε όλοι μέλη της μέσα από τα παράλληλα βιώματά μας, μέσα από τη δυνατότητά μας να μεταβούμε σ’ αυτόν τον Υπερχώρο των εκστατικών εμπειριών.
Η έντονη αίσθηση
Η έλλειψη κόπωσης
Η απώλεια ελέγχου
Ο βαθύς πόνος, η ασύνορη χαρά
Η αίσθηση της παντοδυναμίας
Ο φόβος της απώλειας νοήματος
Η τρέλα είναι ένα σκεύος βίωσης όλων αυτών. Ο έρωτας, η πίστη σε ένα όραμα, το όνειρο, η τέχνη είναι μερικά άλλα σκεύη.
Όμως γιατί μιλάμε για κοινωνικό ρατσισμό προς τους ονομαζόμενους τρελούς; Γιατί οι κοινωνίες μας απομονώνουν κάτι τόσο οικεία ανθρώπινο και το μετατρέπουν σε στίγμα; Θα μπορούσε ο τίτλος μας να ήταν σήμερα «η ράτσα των ερωτευμένων; Η ράτσα των ποιητών; Η ράτσα των ονειροπόλων;» Κι αν όχι, γιατί;

Η ρατσιστική φόρτιση της τρέλας ταυτίζεται ιστορικά με τη δημιουργία των ασύλων στον πρώιμο καπιταλισμό με τη Α και Β βιομηχανική επανάσταση (17ος και 19ος αιώνας αντίστοιχα) στην πρωτοκαπιταλιστική Ευρώπη του καρτεσιανού ορθολογισμού. Εκείνη την εποχή οι θεωρούμενοι τρελοί απομονώνονται για πρώτη φορά σε ιδρυματικά γκέτο μαζί με εγκληματίες και μικροαπατεώνες, σωματικά ανάπηρους. Αυτή η κίνηση γίνεται ιστορικά παράλληλα με την γκετοποίηση των παιδιών στα πρώτα θεσμοποιημένα σχολεία. Πρόκειται για όλες τις μη αξιοποιήσιμες παραγωγικά κοινωνικές ομάδες. Αυτό λοιπόν που τουλάχιστον καταρχήν φάνηκε να στιγμάτισε την τρέλα σε σχέση με τον έρωτα, το όνειρο ή την τέχνη μοιάζει να είναι η ιδέα μιας σε διάρκεια μη παραγωγικότητας του θεωρούμενου τρελού. Η ιδέα αυτή στηρίχθηκε σε δυο ιατρικά αξιώματα, υπεύθυνα για την εξέλιξη που είχαν οι ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων του περασμένου αιώνα, που χαρακτηριστηκαν ψυχικά άρρωστοι: 1ον ότι η μη παραγωγικότητα οφείλεται σε ψυχονοητική ανεπάρκεια του ατόμου και 2ον ότι αυτή η ψυχονοητική ανεπάρκεια είναι από τη φύση της χρόνια και ανίατη. Στους δύο αυτούς άξονες πραγματώνεται με μια κίνηση η ακύρωση του χαρακτηρισμένου τρελού κοινωνικά και ως υποκείμενο ελεύθερης βούλησης και πράξης. Αυτή τη φιλοσοφία μεταφέρεται ως τέτοια ως τις μέρες μας. Σήμερα θεωρείται ότι ένας ψυχικά πάσχων άνθρωπος
Δεν μπορεί να αντιληφθεί την κατάστασή του
Δεν μπορεί να κρίνει για το καλό του
Είναι απρόβλεπτος και ως τέτοιος επικίνδυνος για τον εαυτό του και τους άλλους
Δεν μπορεί να αρθρώσει έγκυρο προσωπικό και πολιτικό λόγο

Κι έτσι:
Απογυμνώνεται παράνομα και παράτυπα κοινωνικά από όλα τα φυσικά και νομικά δικαιώματά του:
Εργασίας, γιατί δεν θεωρείται επαρκώς αποδοτικός
Αυτόνομης κατοικίας, γιατί δεν μπορεί ως συνέπεια του προηγούμενου να την πληρώσει
Αυτονομίας κινήσεων, γιατί θεωρείται απρόβλεπτος
Αυτοκαθορισμού, γιατί θεωρείται ανίκανος να αντιληφθεί την κατάστασή του και να κρίνει το συμφέρον του, χειρότερα από κάθε ζώο που του αναγνωρίζεται το φυσικό ένστικτο αυτοσυντήρησής του.
Κι ως αποτέλεσμα αυτών των αυθαίρετων παραδοχών
Ελέγχεται συνεχώς, βιάζεται, παραβιάζεται με ιδεολογικά περιβλήματα, ιατρογενή τις περισσότερες φορές.

Η παραγωγική ανεπάρκεια ενός θεωρούμενου ψυχικά πάσχοντος ισοδυναμεί με τη δυσκολία σε συγκεκριμένες φάσεις έντονης ψυχικής ταραχής να αντεπεξέλθει σε ρυθμούς και ωράρια εργασίας, που και ο μισός μη ψυχικά πάσχων πληθυσμός δεν μπορεί να ακολουθήσει: π.χ οι μητέρες παιδιών ή ένας υγιής οικογενειάρχης, που δε θέλει να είναι εξαφανισμένος πατέρας. Η ιδέα του ανίατου οδηγεί στην ιδέα ότι δεν υπάρχει λόγος να ασχοληθεί κανείς με τον επίκαιρο, οξύ ψυχικό πόνο του ανθρώπου, παρά μόνο προνοιακά, δηλαδή συντηρώντας τους «τρελούς» παθητικά σε γκέτο. Αυτό προκαλεί αύξηση της κοινωνικής δαπάνης με την δημιουργία αντιοικονομικών ασύλων, που δημιουργεί την εικόνα ότι οι «τρελοί» προκαλούν επιπρόσθετη κοινωνική ζημία. Αυτό κυκλικά επιτείνει την κοινωνική απόρριψη προς αυτούς και τον στιγματισμό τους..

Αν αρχίσουμε να ακούμε και να βλέπουμε διαφορετικά αυτό που λένε και βιώνουν οι άνθρωποι, όλα τα παραπάνω διαλύονται και αναδύεται μια νέα πραγματικότητα σ’ όλα τα επίπεδα επικοινωνίας και κοινωνικής συναλλαγής και πράξης.

• Ο ψυχικός πόνος γίνεται τότε μια διαδικασία με υπαρξιακό και εξελικτικό νόημα, που έχει αρχή, μέση και τέλος, αν δεν επιβραδυνθεί με βία και θεσμικές παρεμβάσεις καταστολής.

• Όπως κάθε άλλη διαδικασία υπόκειται σε εξέλιξη και αλλαγή, ως εκ τούτου η «ίαση» με την έννοια της εξαφάνισης των συμπτωμάτων είναι με τρόπο φυσικό εφικτή και αναμενόμενη ( Recovery theory).

• Η συνεχής ετοιμότητα για πλήρη παραγωγικότητα δεν μπορεί και δεν χρειάζεται να είναι γνώμονας υγείας ή ασθένειας, κοινωνικής αποδοχής ή απόρριψης. Ακόμα και άνθρωποι σε ψυχική κρίση ή μετά από αυτήν, μπορούν να είναι και είναι κοινωνικά χρήσιμοι, υπό πιο ανθρώπινους όρους αποδοτικότητας, οι οποίοι μάλιστα ταιριάζουν περισσότερο και στους ανθρώπους που δεν είναι χαρακτηρισμένοι ως «ψυχικά πάσχοντες». Η συζήτηση αυτή εντάσσεται λοιπόν στο γενικότερο κοινωνικό αίτημα περί μείωσης των ωρών εργασίας ή ευέλικτων μορφών εργασίας και άλλης κοινωνικής προσφοράς.

ΠΑΛΕΥΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΠΑΛΕΥΟΥΜΕ…

• Για διάσωση και προστασία και των δικών μας ανθρώπινων πλευρών, που δεν ευθυγραμμίζονται με έναν μονοδιάστατα ορθολογικό-αποδοτικό εαυτό.

• Για τη δημιουργία πολλαπλότητας δυνατοτήτων και μορφών στον κοινωνικό χώρο, όπου να χωρά το προσωπικό προφίλ του καθενός από μας: κυλιόμενα και ολιγόωρα ωράρια εργασίας, αυτοδιαχειριζόμενες και ημι-υποστηριζόμενες κοινωνικά μορφές κατοικίας, ομάδες παρέμβασης σε κρίση μετά από πρόσκληση των ενδιαφερομένων κ.α.π.

• Για μια κοινωνία προσανατολισμένη στις ανάγκες των ανθρώπων.

Με επίγνωση του ότι ο καθένας μας μπορεί να είναι ανά πάσα στιγμή «από την άλλη πλευρά».

Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΚΑΙ ΔΙΝΕΙ ΕΝΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΝΟΜΟΤΥΠΗΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ.

• Γνωρίζετε ότι τα ψυχιατρεία και οι ψυχιατρικές κλινικές υποχρεούνται να έχουν αναρτημένα σε εμφανή σημεία τα δικαιώματα των νοσηλευομένων;

• Γνωρίζετε ότι (σύμφωνα με το άρθρο 47 του νόμου 2071/92, παρ.3) οι νοσηλευόμενοι έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν την παρεχόμενη ιατρική περίθαλψη (κάθε διαγνωστική και θεραπευτική πράξη);

• Γνωρίζετε ότι οι νοσηλευόμενοι χρειάζεται να δώσουν τη συγκατάθεσή τους πριν δεχτούν θεραπεία;

• Γνωρίζετε ότι οι νοσηλευόμενοι, ακόμη κι αν κριθούν ότι δεν είναι σε θέση να δώσουν συγκατάθεση, έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν το άτομο που θα συναινέσει γι’ αυτούς κι ότι ο γιατρός μπορεί να αποφασίσει μόνος του τη θεραπεία μόνο αν ο ενδιαφερόμενος έχει ρωτηθεί και έχει αρνηθεί να ορίσει κάποιο άλλο άτομο (φίλο, συγγενή, άλλο πρόσωπο);

• Γνωρίζετε ότι οι νοσηλευόμενοι έχουν το δικαίωμα πρόσβασης στον ιατρικό τους φάκελο (νόμος 1599/86);

• Γνωρίζετε ότι οι νοσηλευόμενοι μπορούν μετά από έγγραφη αίτηση να αποκτήσουν αντίγραφο του ιατρικού τους αρχείου;

• Γνωρίζετε ότι η άρνηση της γνωστοποίησης του ιατρικού αρχείου των νοσηλευόμενων στους ίδιους πρέπει να είναι αιτιολογημένη και να τους γνωστοποιηθεί εγγράφως σε ένα μήνα από την υποβολή της αίτησης;

• Γνωρίζετε πως η παραβίαση του ιατρικού απορρήτου αποτελεί ποινικό (αρ. 371 π.κ.), αστικό και πειθαρχικό αδίκημα και οι νοσηλευόμενοι μπορούν να απευθυνθούν 1) στο δικαστήριο, 2) στις υπηρεσίες του νοσοκομείου και 3) στον ιατρικό σύλλογο, αν η παραβίαση γίνει από γιατρό (αρ. 18 κανονισμού ιατρικής δεοντολογίας);

• Γνωρίζετε ότι για την επίσημη διατύπωση των παραπόνων των νοσηλευόμενων όσον αφορά στην καταπάτηση των δικαιωμάτων τους μπορούν να απευθυνθούν στο Γραφείο Επικοινωνίας με τον Πολίτη, στον Πρόεδρο του Δ.Σ. του νοσοκομείου και στην Αυτοτελή Υπηρεσία Προστασίας Δικαιωμάτων Ασθενών (η οποία υπάγεται στην Γενική Γραμματεία του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας) ή να συμβουλευτούν το δικηγόρο τους;

• Γνωρίζετε ότι μετά την εισαγωγή των νοσηλευόμενων στο νοσοκομείο, σε περίπτωση ακούσιας νοσηλείας έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν ένδικο μέσο για την ακύρωση της απόφασης για ακούσια νοσηλεία, καταφεύγοντας το πρώτο δεκαήμερο στο Πολυμελές Πρωτοδικείο με δικηγόρο και με τεχνικό σύμβουλο της επιλογής τους;

• Γνωρίζετε ότι σε περίπτωση εκούσιας εισαγωγής των νοσηλευόμενων το εξιτήριο πρέπει να αποφασίζεται από κοινού, από τη θεραπευτική ομάδα και τους ίδιους και πως, αν αποφασίσουν να διακόψουν τη νοσηλεία τους, παρά την αντίθετη γνώμη των θεραπευτών, μπορούν να πάρουν εξιτήριο υπογράφοντας ανάλογη δήλωση;

• Γνωρίζετε ότι η ακούσια νοσηλεία συνήθως δεν μπορεί να υπερβεί τους 6 μήνες, ενώ στους 3 μήνες πρέπει ο Διευθυντής κι ακόμα ένας ψυχίατρος του τμήματος να υποβάλουν έκθεση για την κατάσταση υγείας του νοσηλευόμενου στον εισαγγελέα;

• Γνωρίζετε ότι σε σπάνιες εξαιρέσεις που χρειάζεται νοσηλεία πάνω από 6 μήνες είναι δυνατόν να γίνει μόνο με σύμφωνη γνώμη επιτροπής τριών ψυχιάτρων (ο θεράπων και δύο που ορίζει ο εισαγγελέας);

Ωστόσο τα νομικά κατοχυρωμένα αυτά δικαιώματα καταπατούνται μέσω ενός κοινωνικού ρατσισμού, που υποστηρίζεται από τα ιατρικά αξιώματα και την αυθεντία του ιατρικού επαγγέλματος, που κυριαρχεί στο χώρο της υγείας, και τρέφει μέσα από τις ιδέες του απρόβλεπτου, του ανίατου και του ανίκανου την κοινωνική φοβία και την αντίδραση της απομόνωσης και του στιγματισμού του «τρελού».

Εμείς βλέπουμε ως βασικό κοινωνικό μας καθήκον την ενημέρωση των πολιτών για τα περιθώρια αντίδρασης και προστασίας που δίνει η νομοθεσία και τη συγκρότηση πυρήνων υποστήριξης ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη για την εφαρμογή της.
Μεσοπρόθεσμα: την δημιουργία θεσμοποιημένων ή μη, εναλλακτικών πρακτικών (π.χ. ομάδες υποστήριξης κρίσης στο σπίτι).
Τη δημιουργία υποδομών για την υποστήριξη ανθρώπων σε φάσεις κρίσεις, ώστε να μη χρειαστεί να ‘ρθουν σε επαφή με τον ψυχιατρικό εγκλεισμό
Προώθηση μιας εναλλακτικής φιλοσοφίας γύρω από την τρέλα, βασισμένης κυρίως στις θέσεις των ανθρώπων που την έχουν οι ίδιοι ζήσει και ξέρουν περί τίνος πρόκειται.
Τη συμβολή μας σε μια κοινωνία αμοιβαίας αποδοχής και συμπληρωματικότητας με στόχο την ανθρώπινη ευημερία στα πλαίσια ενός ευημερούντος και αρμονικού σύμπαντος.

Η ΡΑΤΣΑ ΤΩΝ ΤΡΕΛΩΝ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΤΡΕΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ, αλλά «τρελά», ξεχωριστά, ασυνήθιστα βιώματα, δυνάμει βιούμενα από όλους μας. Η κοινωνική και εσωτερική στον καθένα μας περιθωριοποίηση του θεωρούμενου «τρελού» ισοδυναμεί με περιθωριοποίηση και τιμωρία κομματιών του εαυτού μας, αποσιώπηση και βιασμός βασικών πλευρών μας, παραμόρφωση αυτών των πτυχών της ύπαρξής μας που είναι οι πιο ευαίσθητες, οι πιο ευάλωτες, οι πιο ασυμβίβαστες και γι’ αυτό οι πιο δυναμικές στη διεκδίκηση της υγείας και της χαράς μας, προσωπικά και κοινωνικά. Όταν αγωνιζόμαστε ο ένας για τον άλλον, για τους εαυτούς μας αγωνιζόμαστε, γι’ αυτό που όλοι μοιραζόμαστε συμμετέχοντας στην ανθρώπινη φύση.

Πηγή:  mentalhealthhellenicobservatory.wordpress.com