δημοσιεύσεις

Η άσκηση της ιατρικής πρέπει να καθοδηγείται από ηθικές αρχές. Αυτή η ανάγκη υπήρχε από την εποχή του Ιπποκράτη και ίσως και πολύ πριν από αυτή. Ωστόσο, στην εποχή μας η ανάγκη αυτή έχει καταστεί επιτακτική. Ηθικοί κώδικες και κατευθυντήριες οδηγίες εμφανίζονται παντού στον κόσμο με αυξανόμενη συχνότητα και αφορούν σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες, ενώ υπάρχει κλιμακούμενη πίεση για την εφαρμογή των ηθικών αυτών κανόνων, όχι μόνο από την πλευρά των επαγγελματικών οργανώσεων αλλά και από την ευρύτερη κοινωνία.

Οι κώδικες ηθικής στην Ιατρική και την Ψυχιατρική βασίζονται στις Αρχές που διαμορφώνονται από τις υπάρχουσες θεωρητικές προσεγγίσεις. Οι προσεγγίσεις αυτές θα πρέπει να θεωρηθούν συμπληρωματικές και όχι αντιθετικές γιατί η μια καλύπτει τα κενά της άλλης. Οι θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις είναι οι παρακάτω: Η Ηθική της Αρετής (Virtue ethics), Eξατομικευμένη Ηθική (Casuistry), Δεοντολογική Θεωρία (Deontological theory), Ηθική της Ωφελιμότητας (Utilitarianism), Βασικές Ηθικές Αρχές (Principlism), Ηθική Παροχής Φροντίδας (Ethics of Care), Γλωσσολογική Φιλοσοφία (Linguistic Philosophy).

Ανάμεσα σε αυτές τις θεωρητικές απόψεις, η Ηθική της Αρετής (Virtue Ethics) που προέρχεται από την Αριστοτελική παράδοση, είχε τη μεγαλύτερη αποδοχή. Η θεωρία αυτή (σε απλουστευμένη εκδοχή) δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη διαμόρφωση χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που προάγουν την ενάρετη συμπεριφορά. Μεταξύ αυτών, η φρόνηση (δηλαδή η πρακτική σοφία) θεωρείται χαρακτηριστικό ιδιαίτερης σημασίας. Η Ηθική της Αρετής θεωρείται ως η μοναδική προσέγγιση που διατήρησε τη σημασία της διαχρονικά.

Μια άλλη θεωρία που έχει προσελκύσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η θεωρία των Βασικών Ηθικών Αρχών (Principlism) που διατυπώθηκε από τους Beauchamp και Childress το 1994. H θεωρία αυτή βασίζεται σε μια τετράδα αρχών (ωφελείν, μη βλάπτειν, αυτονομία και δικαιοσύνη). Οι δύο πρώτες αρχές είναι, βεβαίως, Ιπποκρατικές, ενώ οι δύο τελευταίες είναι πιο σύγχρονες, αν και η αρχή της δικαιοσύνης μπορεί και αυτή να θεωρηθεί αρχαιοελληνική, μια που ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με έννοιες που προσεγγίζουν την έννοια της δικαιοσύνης.

Όλες οι ηθικές θεωρίες εκφράζονται διηθούμενες μέσα από το πρόσωπο του συγκεκριμένου γιατρού που τις εφαρμόζει. Επομένως, η εφαρμογή τους είναι εξατομικευμένη και προσωποποιημένη. Έτσι λοιπόν, το ηθικό μήνυμα μπορεί να ισχυροποιηθεί, να υπογραμμιστεί, να διαφοροποιηθεί, να διαστρεβλωθεί, ακόμα και να ακυρωθεί.

Μέχρι πριν μερικά χρόνια η Ιατρική Ηθική και η Ψυχιατρική Ηθική αποτελούσαν ζητήματα δευτερεύουσας σημασίας. Κατά τα τελευταία χρόνια, όμως, αρχίζουν να αποκτούν τη σημασία που τους αρμόζει. Παραφράζοντας το γνωστό μήνυμα του παγκόσμιου οργανισμού υγείας «δεν υπάρχει Υγεία χωρίς Ψυχική Υγεία», θα μπορούσαμε να πούμε ότι «δεν υπάρχει Ιατρική χωρίς Ηθική Ιατρική».

Βιβλιογραφία
Green S, Bloch S. An Anthology of Psychiatric Ethics, Oxford, 2006
Lolas F. Ethics in Psychiatry: a framework, World Psychiatry, 2006:185–187

Καθηγητής Γεώργιος Χριστοδούλου
Επίτιμος Πρόεδρος Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας
Πρόεδρος Επιτροπής Ηθικής της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας
Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Τμήματος Royal College of Psychiatrists

Πηγή:  www.psych.gr